Nhà thờ đá Phát Diệm Ninh Bình có kiến trúc nghệ thuật độc đáo, được mệnh danh là “kinh đô Công giáo Việt Nam”. Nhà thờ đá Phát Diệm cách thành phố Ninh Bình 28 km về phía nam, nhà thờ tọa lạc trên một khu đất rộng khoảng 117m, dài 243m, giữa trung tâm thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Tên gọi Phát Diệm nghĩa là “phát sinh ra cái đẹp”.
Nhà thờ đá Phát Diệm - Kinh đô công giáo Việt Nam
Năm 1828, ông NGuyễn Công Trứ - một vị quan tài ba, vị thi sĩ nổi tiếng được triều đình Huế phái ra Bắc với chức danh “Dinh Điền Sứ” khai phá những vùng đất mới. Ông chính là người đã lập ra huyện Tiền Hải (Thái Bình) và huyện Kim Sơn (Ninh Bình). Hai huyện này hiện nay là 2 huyện trù phú, nhộn nhịp xứng với tên gọi “biển bạc”, “núi vàng”.
Quần thể nhà thờ Phát Diệm xây dựng tại vùng đất Kim Sơn do linh mục Phêrô Trần Lục (còn gọi là cụ Sáu, 1825-1899) chủ trì xây dựng. Cụ Sáu trụ là linh mục chính xứ Phát Diệm từ năm 1965. Trong 34 năm là chính xứ Phát Diệm, Cụ Sáu đã lo giáo dục nhân bản, cũng như đời sống đạo đức cho giáo dân. Đặc biệt với một cái nhìn rất rộng khi cho xây dựng quần thể nhà thờ Phát Diệm.
Quần thể nhà thờ đá Phát Diệm Ninh Bình được xây dựng với nhiều hạng mục khác nhau như: ao hồ, tượng đài, Phương Đình (tháp chuông), nhà thờ lớn, Nhà nguyện kinh thánh Rô Cô, các hang đá nhân tạo,... Nhà thờ đá Phát Diệm Kim Sơn được xây dựng trong thời gian suốt 24 năm (1975 – 1988) với muôn vàn khó khăn. Những nguyên liệu vận chuyển từ các vùng Thanh Hóa, Nghệ An,... xa hàng trăm cây số để về Phát Diệm xây dựng. Trong điều kiện phương tiện làm việc thô sơ, hàng ngàn tấn đá, hàng trăm cột gỗ lim có cây dài tới 12m, đường kính 2,4m nặng trên 7 tấn được chuyển về đây để xây nên công trình này.
Quần thể nhà thờ đá Phát Diệm
Điểm nổi bật của trong kiến trúc của nhà thờ đá Phát Diệm là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây. Tất các các hạng mục được bố trí theo một mặt bằng tổng thể hình chữ Vương, không gian đóng mở theo phong cách tạo cảnh phương Đông rõ nét: trước là hồ nước, sau là núi. Theo quan niệm người Á Đông “Tiền có thủy, hậu có sơn” là mong muốn mọi việc diễn ra tốt đẹp, an lành cho cuộc sống.
Ao Hồ là do cụ Sáu cho đào, trước tiên là lấy đất để đắp cao khu Nhà Thờ, thêm nữa là tạo phong cảnh hữu tình cho quần thể công trình. Những ngày mưa lầy lội, giáo dân đi lễ cũng ra bến đá Ao Hồ rửa chân cũng như để nhắc cho mình rằng: trước khi vào nhà Chúa để thờ phượng, ngoài sự chỉnh tề bên ngoài còn phải sửa soạn một tâm hồn trong sạch nữa.
Phương Đình là hạng mục công trình được hoàn thành sau cùng vào năm 1899, có nghĩa là “Nhà vuông”. Thay vì vút cao lên trời theo hình tháp vuông hay tròn thường thấy của các thánh đường phương Tây thì Phương Đình có kiến trúc, hình dáng theo một ngôi đình làng rộng lớn, kích thước gần như vuông.
Nhà thờ đá Phát Diệm Kim Sơn nổi tiếng bởi đây là công trình được xây dựng hoàn toàn bằng vật liệu đá và gỗ lim. Gỗ lấy từ các địa phương như Nghệ An, Thanh Hóa, Sơn Tây,... Đá xây dựng được đưa về từ núi Thiện Dưỡng cách Phát Diệm 30km, các đá quý hơn còn lấy tận núi Nhồi gần tỉnh lỵ Thanh Hóa cách 60 km.
Kiến trúc của nhà thờ đá Phát Diệm mang nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam với vô số mái cong hình mũi thuyền, khác hơn so với những công trình ông giáo khác. Nhà thờ đá được kết hợp nhiều chi tiết chạm trổ rất tinh xảo. Các hình tượng thân thuộc với làng quê Việt Nam như tùng, cúc, trúc, mai hay hoa sen… được bài trí quanh các công trình. Toàn bộ phần mộc và nội thất của nhà thờ cùng các bức vách 2 bên được làm bằng gỗ lim thân lớn. Mái ngói được lợp bằng ngói mũi hài, loại ngói truyền thống của Việt Nam ở các đình chùa.
Công trình "Trái Tim Đức Mẹ" hoàn toàn bằng đá
Trong hệ thống của quần thể nhà thờ đá Phát Diệm, có một nhà thờ nhỏ được làm hoàn toàn bằng đá có tên gọi là Trái Tim Đức mẹ. Hầu hết các phần nền, cột, xà, tường, tháp hay bàn thờ đều được làm bằng đá. Đây là công trình được xây đầu tiên trong cụm di tích này.
Lễ hội giáng sinh là lễ lớn của công giáo, bởi vậy đây là dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng lớn tại giáo dân giáo phận Phát Diệm. Nhà thờ đá Phát Diệm đêm noel được trang hoàng lung linh với ánh đèn màu rực rỡ. Hệ thống hang đá, cây thông, đèn phát quang tạo nên một không gian độc đáo và tráng lệ khác thường. Lễ giáng sinh được tổ chức tôn nghiêm, linh thiêng tạo nên điểm thu hút cho giáo dân và du khách khi đến nhà thờ đá Phát Diệm đêm noel.
Trải qua hơn 100 năm tồn tại với những tác động từ thiên tai, chiến tranh nhưng công trình nhà thờ đá Phát Diệm vẫn vững chãi và gìn giữ được nguyên trạng cho đến ngày nay. Quần thể kiến trúc nhà thờ đá Phát Diệm Kim Sơn đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1988.
Có thể thấy sự tinh tế trong lối kiến trúc nhà thờ phương Tây được giao thoa và kết hợp hài hòa với kiến trúc truyền thống phương Đông tại nên một sự cuốn hút đặc biệt cho công trình. Nhà thờ đá Phát Diệm là điểm tham quan du lịch hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế khi đến với Ninh Bình.
